تصور کنید در حال تولید قطعهای صنعتی با دقتی در حد صدم میلیمتر هستید؛ کوچکترین لغزش یا جابهجایی میتواند تمام زحمات شما را به باد دهد. در چنین شرایطی، ابزاری وارد میدان میشود: فیکسچر! این ابزار در خطوط تولید، کارگاههای ماشینکاری، مونتاژ و حتی جراحیهای دندانی کاربرد دارد. در واقع بدون فیکسچر، دقت، سرعت و کیفیت در بسیاری از صنایع مفهومی ندارد.
در ادامه این مقاله پارس صنعت با فیکسچر، نقش آن در مراحل صنعتی و پزشکی و همچنین با انواع مختلف فیکسچر و کاربردهای هرکدام آشنا خواهیم شد.
فیکسچر (fixture) چیست؟
فیکسچر (fixture) ابزاری برای نگهداری دقیق قطعهکار در طول مراحل تولید مورد استفاده قرار میگیرد. برخلاف جیگ، فیکسچر وظیفه هدایت ابزار را بر عهده ندارد، بلکه تنها قطعهکار را در موقعیتی مشخص و ثابت نگه میدارد تا عملیات ماشینکاری یا هر فرآیند دیگر با دقت و اطمینان بالا انجام شود. استفاده از فیکسچر باعث تسریع در مرحله تنظیم و آمادهسازی قطعه شده و از خطاهای احتمالی ناشی از جابجایی جلوگیری میکند.
فیکسچرها بسته به نوع کاربرد، پیچیدگی قطعه و میزان تیراژ تولید در طرحها و مدلهای مختلفی ساخته میشود. فیکسچرها نقش مهمی در افزایش دقت و ارتقای ایمنی خطوط تولید دارند و با فراهم کردن بستری مناسب برای نگهداری قطعه، انجام عملیات صنعتی مانند فلزکاری را سریعتر میسازند.
کاربردهای فیکسچر
فیکسچرها در صنایع مختلف کاربرد زیادی دارند. از جمله کاربردهای مهم فیکسچر میتوان به تولید قطعات خودرو اشاره کرد، جایی که نیاز به موقعیتدهی دقیق قطعات برای مونتاژ یا ماشینکاری وجود دارد. همچنین در بازرسی محصولات تولیدشده در خطوط تولید، فیکسچرها به تثبیت قطعات کمک میکنند تا عملیات کنترل کیفیت بهدرستی انجام شود. در صنایع نفت، گاز و لولهکشی نیز از فیکسچرها برای نگهداری و تنظیم دقیق لولهها و اتصالات استفاده میشود. علاوه بر این، در عملیات فرزکاری چندمحور، فیکسچرها امکان نگهداری پایدار قطعهکار را در زوایا و جهات مختلف فراهم میکنند.
مهمترین کاربردهای فیکسچر عبارتاند از:
- مونتاژ قطعات
- خمکاری
- سوراخکاری داخلی
- پرداختکاری
- صیقلکاری
- سنگزنی (سنگکاری)
- بازرسی صیقل و پرداخت بلبرینگها و یاتاقانها
- فرزکاری
- رندهکاری
- قلاویزکاری
- تراشکاری
- جوشکاری
در ادامه انواع فیکسچر را بررسی میکنیم. همچنین برای آشنایی بیشتر با مجموعه پارس صنعت مقاله «خدمات تزریق پلاستیک» را مطالعه نمایید.
انواع فیکسچر
انواع فیکسچر بر اساس روش ساخت و کاربرد آنها به صورت زیر طبقهبندی میشوند:
1. فیکسچر صفحهای (plate fixture)
سادهترین نوع فیکسچر که دارای یک صفحه پایه بوده و قطعاتی مانند پینهای راهنما و نگهدارنده روی آن نصب میشوند.
2. فیکسچر قائمالزاویه (angle plate fixture)
نوع اصلاحشده فیکسچر صفحهای که اجازه میدهد قطعهکار در زاویه عمود یا زاویه دلخواه ماشینکاری شود.
3. فیکسچر دورانی (indexing fixture)
برای قطعاتی که نیاز به ماشینکاری در فواصل منظم دایرهای دارند، استفاده میشود.
4. فیکسچر چند ایستگاهی (multiple-station fixture)
برای تولیدات پرتیراژ و سرعت بالا کاربرد دارد. این نوع فیکسچر اجازه میدهد چند قطعه بهصورت همزمان یا پشت سر هم ماشینکاری شوند.
5. فیکسچر صنعتی
فیکسچر صنعتی (industrial fixture) برای «نگه داشتن» و «موقعیتدهی دقیق» قطعه کار در حین عملیات مانند خم کاری، فرز، سوراخ کاری داخلی، تراش، پرداخت کاری، سنگ کاری، جوشکاری، قلاویز کاری یا مونتاژ استفاده میشود. فیکسچر صنعتی کمک میکند که قطعه کار نسبت برای ابزار برش یا ماشین دقیقاً در جای درست ثابت بماند. این وسیله باعث افزایش دقت، یکنواختی و قابلیت تعویض قطعات میشود، ضمن اینکه سرعت تولید را بالا برده و نیاز به مهارت بسیار زیاد اپراتور ندارد.
6. فیکسچر تراشکاری
فیکسچر تراشکاری ابزاری است که برای نگهداری و ثابت کردن قطعهکار در موقعیت دقیق نسبت به محور ماشین تراش استفاده میشود. این ابزار برای جلوگیری از حرکت قطعه در حین عملیات ماشینکاری مانند پیشانیتراشی، سوراخ کاری، داخل تراشی (بورینگ) و غیره لازم است. فیکسچر تراشکاری از چرخیدن نامناسب قطعه حین تراشکاری جلوگیری میکند. فیکسچر تراشکاری شامل بخشهایی مانند پایه و گیره (clamp) شده که قطعه را در جای درست و مناسب نگه میدارد.
متریال فیکسچر
متریالهای مورد استفاده برای ساخت فیکسچرها نقش بسیار مهمی در دوام، دقت و عملکرد آنها دارند. برای فیکسچر صنعتی معمولا از چدن خاکستری و فولاد سختکاری شده استفاده میشود تا در تولید انبوه قطعات، ثبات و مقاومت بالا حفظ شود. فیکسچر تراشکاری نیز با توجه به نوع قطعه ممکن است از فولاد و حتی پلاستیک یا تفلون ساخته شود تا قطعات حساس بدون آسیب دیدگی ثابت نگه داشته شوند. استیل ضد زنگ هم در مواقعی کاربرد دارد که تماس با رطوبت یا مواد شیمیایی وجود داشته باشد. بهطور کلی مواد اولیهایکه در ساخت انواع فیکسچر به کار میرود، شامل موارد زیر میشود:
- چدن خاکستری
- فولاد سختکاری شده
- کارباید
- پلاستیک
- تفلون
- استیل ضد زنگ
کاربرد فیکسچر در ایمپلنت دندان
فیکسچر ایمپلنت یک قطعه فلزی کوچک و حیاتی در مرحله کاشت دندان بوده که بهصورت جراحی در داخل استخوان فک قرار گرفته و نقش ریشه مصنوعی دندان را ایفا میکند. معمولا این قطعه از موادی مانند تیتانیوم یا زیرکونیوم ساخته شده که امکان اتصال محکم با استخوان فک را فراهم میکنند. کاربرد اصلی فیکسچر در ایمپلنت دندان، جایگزینی دندانهای از دسترفته به شکلی پایدار و طبیعی بوده که به حفظ سلامت و زیبایی لبخند، بهبود عملکرد جویدن و صحبت کردن کمک میکند. همچنین، فیکسچر با تحریک استخوان فک از تحلیل استخوان جلوگیری میکند؛ عارضهای که معمولاً پس از از دست دادن دندانها رخ میدهد.
شرکت پارس صنعت در زمینه تولید فیکسچر و جیگ دارای سابقه درخشان بوده و آمادگی ارائه مشاوره و طراحی و ساخت انواع فیکسچرها و جیگها را دارد.
