تصور کنید می‌خواهید هزاران قطعه فلزی را با دقت بسازید، بدون کوچک‌ترین خطا و دوباره‌کاری! جیگ، یکی از ابزارهایی است که مثل یک دستیار حرفه‌ای برای ابزارهای برش و سوراخکاری به کار می‌آید. این قطعه کوچک تضمین می‌کند هر سوراخ، هر برش و هر عملیات ماشین‌کاری دقیقا همان‌طور که باید انجام می‌شود. در این مقاله پارس صنعت به بررسی جیگ و کاربردهای آن می‌پردازیم.
جیگ چیست؟
جیگ (jig) دستگاه یا ابزاری برای نگهداشتن و ثابت کردن قطعه کار است. این ابزار تولیدی نه تنها موقعیت قطعه را مشخص و ثابت نگه می‌دارد، بلکه ابزار برش را نیز برای انجام عملیات دقیق هدایت می‌کند. معمولا جیگ‌ها همراه با بوش‌های فولادی مخصوص سوراخکاری به کار می‌روند تا مته‌ها یا سایر ابزارهای برش را راهنمایی کنند. به طور کلی، جیگ‌های کوچک به میز کار بسته نمی‌شوند، مگر آنکه سوراخ‌ها بزرگ‌تر از یک چهارم اینچ باشند. در این موارد، لازم است جیگ در یک جایگاه مخصوص (آشیانه) قرار گیرد یا به صورت محکم به میز کار متصل شود.
انواع جیگ ها از نظر کاربرد
اصولا جیگ‌ها برای هدایت ابزارهای برشی مانند مته و قلاویز به کار می‌روند و وظیفه اصلی آن‌ها، راهنمایی دقیق ابزار به موقعیت و زاویه درست در ماشین‌کاری است. انواع جیگ‌ها به شرح زیر تقسیم می‌شوند:
1. جیگ سوراخکاری (drill jigs)
این نوع جیگ‌ها رایج‌ترین نوع جیگ‌ها هستند و در عملیات سوراخکاری استفاده می‌شوند. جیگ‌های سوراخکاری مته را به محل دقیق سوراخ هدایت کرده و تضمین می‌کنند که سوراخ در جای مناسب و با زاویه صحیح ایجاد شود. این نوع جیگ‌ها در تولید انبوه قطعاتی که نیاز به سوراخ‌های دقیق دارند، کاربرد فراوانی خواهند داشت.
به‌طور مثال، جیگ سوراخکاری مایل برای اتصالات چوبی می‌تواند پیچ‌ها را در زاویه‌ای مناسب به چوب وارد کند، به طوری که اتصال محکم و مقاومی ایجاد شود و سر پیچ‌ها به صورت مخفی درون چوب قرار بگیرند.
2. جیگ قلاویزکاری (tapping jigs)
این نوع جیگ‌ها در عملیات رزوه‌زنی داخل سوراخ‌ها استفاده شده و وظیفه هدایت ابزار قلاویز را بر عهده دارند. جیگ‌های قلاویزکاری باعث می‌شوند که ابزار قلاویز به صورت صاف و عمود در سوراخ حرکت کرده و رزوه‌ها با دقت بالا ایجاد شوند.
3. جیگ بوشینگ (bushing jigs)
جیگ‌های بوشینگ دارای بوش‌هایی از جنس فولاد یا برنز هستند که نقش راهنمای مته را ایفا می‌کنند. این جیگ‌ها در عملیات سوراخکاری کاربرد وسیعی دارند و دقت و تکرارپذیری بسیار خوبی در تولید سوراخ‌ها ایجاد می‌کنند.
4. جیگ فرزکاری (milling jigs)
این نوع جیگ‌ها برای هدایت ابزارهای برشی در فرایند فرزکاری استفاده می‌شوند. جیگ‌های فرزکاری در مواردی که نیاز به ایجاد سطوح یا شیارهای دقیق با کمک خدمات فرز cnc روی قطعه باشد، کاربرد زیادی دارند.
انواع جیگ از نظر شکل ظاهری
در جدول زیر می‌توانید انواع جیگ‌ها را از نظر شکل ظاهری مشاهده نمایید:
| نوع جیگ | توضیحات |
| شابلونی | جیگ ساده‌ای که برای سوراخکاری قطعات بزرگ استفاده می‌شوند. ممکن است بدون قطعات موقعیت‌دهی باشند و فقط با اندازه‌گیری و قرارگیری روی قطعه‌کار موقعیت‌دهی انجام شود. |
| قابلمه‌ای | مناسب برای قطعات کوچک. معمولا استوانه‌ای هستند و قطعه‌کار داخل آن قرار می‌گیرد. صفحه بوش نیز استوانه‌ای یا پولکی است که روی قطعه‌کار قرار می‌گیرد. |
| چفتی | دارای شکل مکعب یا مکعب مستطیل، با دو طرف باز و یک صفحه بوش لولایی. تعویض قطعه‌کار با باز کردن صفحه لولایی انجام می‌شود. |
| جعبه‌ای | مشابه جیگ‌های چفتی ولی با امکان استفاده از هر شش وجه برای عملیات سوراخکاری یا برقوکاری. تعویض قطعه‌کار مانند قیدهای چفتی است. |
| معلق یا وارونه | مناسب برای قطعات بدون شکل هندسی معین. از پایه بلند برای تعادل استفاده می‌شود. قید هنگام کار وارونه می‌گردد تا صفحه بوش روی میز قرار گیرد. |
| میله‌ای | برای قطعات دارای سوراخ استفاده می‌شوند. قطعه با میله‌ای که از سوراخ عبور می‌کند موقعیت می‌گیرد. شامل صفحه زبر، پایه‌ها و میله موقعیت‌دهی. |
| کانالی | برای سوراخکاری ردیفی استفاده می‌شوند. این نوع قیدها قابلیت ایجاد سوراخ‌های منظم و پشت سر هم را روی قطعه‌کار دارند. |
لازم به ذکر است در برخی جاها از کلمه قید به جای جیگ استفاده می‌شود.
کاربردهای جیگ در صنعت
جیگ‌ها در صنایع مختلف به منظور افزایش دقت، سرعت و کیفیت مراحل تولید به کار می‌روند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین کاربردهای جیگ‌ها در صنعت اشاره می‌کنیم:
- سوراخکاری شاسی خودرو
در ساخت شاسی خودرو با قالب تزریق پلاستیک جیگ‌های سوراخکاری نقش مهمی در هدایت مته‌ها برای ایجاد سوراخ‌های دقیق در نقاط مختلف شاسی دارند.
- سوراخکاری قطعات موتور هواپیما
در تولید قطعات حساس موتورهای هواپیما از جیگ‌های سوراخکاری برای هدایت دقیق مته‌ها استفاده می‌شود تا سوراخ‌ها در محل‌های تعیین شده با بالاترین دقت ایجاد شوند.
- جراحی
در جراحی‌های تخصصی و پیچیده، به‌ویژه جراحی‌های استخوانی از جیگ‌های مخصوص برای هدایت ابزارهای جراحی به کار می‌گیرند. این جیگ‌ها به جراحان کمک می‌کنند تا برش‌ها و سوراخ‌کاری‌ها را با دقت بسیار بالا انجام دهند.
- تست قطعات الکترونیکی
در مرحله تست و کنترل کیفیت قطعات الکترونیکی، جیگ‌های خاصی برای هدایت ابزارهای تست و تماس با نقاط مشخص شده استفاده شده که موجب افزایش سرعت و دقت تست می‌گردد.
- فرزکاری چند محوره
در ماشین‌کاری قطعات پیچیده با ماشین‌های CNC چند محوره از جیگ‌های پیشرفته‌ای استفاده می‌شود که قطعه را در موقعیت‌های مختلف نگه می‌دارند.
- تولید پنل‌های خورشیدی
برای تولید پنل‌های خورشیدی، جیگ‌های خاصی برای نگه داشتن سلول‌های خورشیدی در موقعیت دقیق به کار می‌روند که این ابزار باعث کیفیت و کارایی نهایی پنل‌ها می‌شود.
استفاده از جیگ چه مزایایی دارد؟
جیگ‌ها باعث می‌شوند ابزارهای برشی مانند مته و قلاویز در محل و زاویه درست قرار بگیرند و همین موضوع باعث کیفیت قطعه تولیدی می‌شود. با استفاده از جیگ نیاز به تنظیمات مکرر و اندازه‌گیری‌های دستی کاهش یافته و مراحل ماشین‌کاری سریع‌تر انجام می‌شود.
هدایت دقیق ابزارها توسط جیگ‌ها، احتمال اشتباه در سوراخکاری یا سایر عملیات را کم کرده و از تولید قطعات معیوب جلوگیری می‌کند. جیگ‌ها کمک می‌کنند که قطعات مشابه با دقت و کیفیت یکسان تولید شوند که این موضوع برای تولید انبوه اهمیت زیادی دارد.
با استفاده از جیگ‌ها، حتی اپراتورهای کم‌تجربه نیز می‌توانند کارهای ماشین‌کاری را با دقت بالاتری انجام دهند.از طرفی چون ابزار به طور دقیق در محل درست استفاده می‌شود و ضربه‌های ناصحیح ندارد، عمر ابزارها و تجهیزات افزایش می‌یابد.
روش‌های نگهداری و مراقبت از جیگ‌ها
برای حفظ دقت و عملکرد بهینه جیگ‌ها، نگهداری و مراقبت صحیح از آن‌ها اهمیت زیادی دارد. رعایت نکات زیر به افزایش عمر مفید جیگ‌ها و جلوگیری از خرابی‌های ناگهانی کمک می‌کند:
- بعد از هر بار استفاده، جیگ‌ها باید از گرد و غبار، روغن، براده و سایر ذرات پاک شوند تا از ایجاد خوردگی و آسیب به قطعات حساس جلوگیری شود.
- قطعات متحرک جیگ‌ها باید به طور مرتب روغن‌کاری شوند تا از سایش و زنگ‌زدگی جلوگیری شود.
- جیگ‌ها باید به صورت منظم و دوره‌ای بررسی شوند تا هرگونه آسیب، ترک یا تغییر شکل در آن‌ها به موقع شناسایی و تعمیر گردد.
- پس از استفاده باید جیگ را در محیط خشک، تمیز و به دور از رطوبت نگهداری کنید. همچنین بهتر است در جای مخصوص خود قرار داده شوند تا از ضربه و افتادن جلوگیری شود.
برای دریافت خدمات تخصصی فرزکاری، ساخت قالب‌های تزریق پلاستیک و قالب‌های دایکاست می‌توانید به مجموعه پارس صنعت مراجعه نمایید. مجموعه ما با کمک ماشین‌آلات دقیق، تیم فنی مجرب و دانش فنی به‌روز، آماده ارائه خدمات در زمینه طراحی و ساخت انواع قالب‌های صنعتی می‌باشد. پارس صنعت، انتخابی مطمئن برای صنایع مختلف در مسیر تولید و توسعه است.
